monografia pedagogiczna

Gość

Monografia pedagogiczna

Monografia to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadząca do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych.
Według A. Kamińskiego za monografię na gruncie pedagogiki przyjąć należy taką metodę postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych, rozumiejąc pod pojęciem instytucji wychowawczej „struktury sformalizowane” takie jak : Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, szkoła czy spółdzielnia mieszkaniowa.
Na ogół przyjmuje się za A. Kamińskim, iż głównym przedmiotem metody monograficznej jest jakaś wybrana przez badacza instytucja oświatowo- wychowawcza. Nazywa ją instytucją społeczną rozumianą jako organizacja społeczna. W każdym razie chodzi tu o instytucje, obejmujące swym zasięgiem nie tylko szkoły, lecz także m.in. różnego typu placówki kulturalno- oświatowe i opiekuńczo- wychowawcze. W badaniach pedagogicznych przedmiotem szczególnych zainteresowań spośród istniejących instytucji społecznych są instytucje wychowawcze, jak przedszkola, szkoły, rodzina, domy kultury, muzea, instytucje socjalne, np. filantropijne, towarzyskie i instytucje religijne.
Przedmiotem metody monograficznej stosowanej na użytek pedagogiki mogą też być wspomniane wcześniej instytucjonalne formy działalności wychowawczej, do których zaliczyć można- oprócz drużyny harcerskiej i spółdzielni uczniowskiej- również różne zespoły amatorskie, koła zainteresowań, świetlice itp.
Niemniej podstawowym przedmiotem metody monograficznej jest na ogół jakaś konkretna instytucja łącznie z istniejącą w niej strukturą organizacyjną oraz pełnionymi przez nią funkcjami: opiekuńczo- wychowawczą i kształcącą, nie wyłączając panującego systemu wychowawczego, o ile takie rzeczywiście istnieje lub daje znać o sobie. Dzięki zawężeniu zakresu metody monograficznej głównie do badań instytucji społecznych czy wychowawczych istnieje możliwość w miarę wyraźnego odróżnienia jej od metody indywidualnych przypadków. Ta bowiem stanowi opis i analizę pojedynczych osób, w tym także wybitnych pedagogów.
Instytucją- według J. Szczepańskiego- nazywa się bądź to:
- grupę osób wykonujących określone funkcje na rzecz doniosłych spraw dla całej zbiorowości,
- „formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całości”,
- zespół urządzeń materialnych i środków działania, które umożliwiają niektórym członkom grupy „wykonywanie publicznych funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb i regulowanie czynności całej grupy” bądź
- społeczne role pełnione przez niektórych członków grupy i wyjątkowo doniosłe dla poprawnego jej funkcjonowania.
Ponadto- niezależnie od osobliwego charakteru każdej z możliwych instytucji- przypisuje się jej niektóre wspólne z wszystkimi pozostałymi instytucjami istotne cechy. W takim znaczeniu „instytucje- jak pisze J. Szczepański- są zespołami urządzeń, w których wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i interpersonalnie, dla zaspokajania potrzeb jednostkowych i grupowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy”. Nazwę rozumianej w ten sposób instytucji można odnieść poniekąd także do każdej ze wspomnianych form działalności wymienionych wyżej instytucjonalnych form działalności wychowawczej. Dla określenia jednak szerszego zasięgu oddziaływań instytucji, niż instytucjonalnych form działalności wychowawczych, warto raczej nie sprowadzać ich do wspólnego mianownika. Z drugiej strony nie sposób zapominać o raczej płynnej granicy miedzy nazwą „instytucja”, a tym, co nazywa się instytucjonalną formą działalności wychowawczej. Pierwszeństwo zaś w badaniach pedagogicznych za pomocą metody monograficznej należałoby oddać szczególnie poznawaniu funkcjonowania szkół oraz placówek opiekuńczo- wychowawczych i placówek kulturalno- oświatowych, jak np. domy kultury i muzea, a to zwłaszcza z powodu możliwie szerokiego zasięgu ich oddziaływań.
W zastosowaniu metody monograficznej rzeczą niebagatelną jest też odpowiedni dobór określonej instytucji oświatowo- wychowawczej lub konkretnej placówki opiekuńczo- wychowawczej czy kulturalno- oświatowej. Dobór taki zależy w głównej mierze od celu badań. Jeśli celem takim jest ukazanie funkcjonowania instytucji lub placówki mogącej uchodzić za przykład(wzór) poprawnego ze wszech miar środowiska wychowawczego, to wówczas przedmiotem badań czyni się instytucję(placówkę) uznaną w powszechnej niemal opinii za godną naśladowania. Przedmiotem badań z zastosowaniem metody monograficznej może oczywiście być także instytucja(placówka) nie ciesząca się dobrą opinią. Badania takie mają wtedy na celu zdiagnozowanie danej sytuacji po to szczególnie, by znaleźć skuteczne formy jej unowocześnienia pod względem pedagogicznym. Tak więc możliwy jest tu dobór zwłaszcza celowy.
Poprawne zastosowanie metody monograficznej wymaga starannego przestrzegania takich warunków jak:
- wstępne rozeznanie terenu badań,
- korzystanie z możliwie wielu źródeł informacji,
- posiadanie umiejętności łatwego nawiązywania kontaktów z ludźmi,
- krytyczne podejście do otrzymanych danych w wyniku badań monograficznych.
Dużą wagę przywiązuje do korzystania z różnych źródeł informacji jako następnego warunku poprawnie zastosowanej metody monograficznej. Polega ono nade wszystko na prowadzeniu rozmów i wywiadów ze wspomnianymi dopiero co osobami pełniącymi różne funkcje kierownicze i przywódcami nieformalnymi, jak również z innymi osobami chętnymi do udzielania bliższych, a niekiedy i poufnych informacji. Doniosłe znaczenie ma tu bezpośrednia obserwacja zachowań ludzkich, w tym zwłaszcza ich w układzie przeróżnych relacji interpersonalnych. Wysoko docenia się także dostępne materiały biograficzne, jak np. wszelkiego rodzaju sprawozdania dotyczące działalności badanej instytucji(placówki), dzienniki, pamiętniki, notatki, listy, gazetki, w których mowa jest o przejawach jej funkcjonowania pod różnymi względami. Nierzadko sięga się też po inne źródła informacji, jak techniki socjometryczne.
Zastosowanie metody monograficznej jest na ogół uciążliwe i czasochłonne. Wymaga wyjątkowo wysokich kwalifikacji badawczych, o ile rzeczywiście pragnie się zapewnić badaniom monograficznym względnie wysoki poziom trafności i rzetelności.
Niestety w posługiwaniu się metodą monograficzną badacz narażony jest na różne niedomagania pod względem metodologicznym. Dzieje się tak często z powodu trudności dotarcia do wszystkich ważniejszych źródeł informacji na temat podejmowanego problemu badawczego.
Metodzie monograficznej zarzuca się w szczególności- zgodnie z wyrażeniem Ireny Lepalczyk- subiektywizm, czyli uleganie sugestii np. podzielanych poglądów i przekonań, a także sposobu myślenia przez osoby związane bezpośrednio lub pośrednio z funkcjonowaniem badanej instytucji; pseudouogólnianie, tj. wysuwanie nie zawsze wystarczająco zasadnych wniosków z przeprowadzanych badań; opisowość z wyraźnym zaniedbaniem głębszej interpretacji opisu funkcjonowania danej instytucji i opracowania jego teoretycznych uzasadnień. Mówi się nawet, iż „analiza monograficzna nie ustala prawd ani prawidłowości naukowych, może natomiast postawić hipotezę”. Nie poddaje się też wystarczającej kontroli „zniekształceń spowodowanych subiektywizmem widzenia rzeczywistości przez badacza”.
Pomimo takich i innych niedomagań metodologicznych, na jakie narażona jest metoda monograficzna przypisuje się jej- jak sugeruje A. Kamiński- zwłaszcza dwie podstawowe zalety. Pierwsza polega na tym, iż za pomocą metody monograficznej istnieje możliwość dotarcia do „głębi” badanej instytucji w tym szczególnie „gruntownego, wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowanie zarówno jako sytemu społecznego, jak i jako związanego ze sobą zbioru osób”. Druga zaleta metody monograficznej to jej użyteczność praktyczna. Zastosowanie jej umożliwia bowiem nie tylko w miarę dokładne rozpoznanie funkcjonowania danej instytucji, lecz także przewidywanie ewentualnych zmian i ulepszeń w dalszym jej funkcjonowaniu. Przykładem monografii pedagogicznej może być Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, które jest ogólnopolskim, pozarządowym stowarzyszeniem prowadzącym działalność pożytku publicznego na rzecz dzieci. W ramach działalności służy dzieciom - przede wszystkim wymagającym ratunku i pomocy. Walczy o dobro dzieci: powracających z zesłania i obozów koncentracyjnych, osieroconych i zagrożonych sieroctwem, żyjących w skrajnej nędzy i poniżeniu, głodnych, żebrzących, bezdomnych, nieślubnych, wykorzystywanych, zaniedbanych edukacyjnie i wychowawczo, maltretowanych fizycznie i psychicznie, sprawiających trudności wychowawcze, wykolejonych, zagrożonych uzależnieniami i uzależnionych (od alkoholu, narkotyków i nikotyny), o złym stanie zdrowia i niepełnosprawnych. Towarzystwo pomaga rodzicom, władzom samorządowym i państwowym w wypełnianiu ich obowiązków wobec dzieci. Posiada w tej działalności liczący się dorobek. Wypracowywany on był przez Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (od 1919), Chłopskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (od 1949) i po ich zjednoczeniu przez Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (od 1949). Towarzystwo należy do stowarzyszeń o długim stażu w Polsce. Towarzystwo było i jest orędownikiem wszechstronnego rozwoju dzieci, wychowania ich na ludzi wrażliwych na krzywdę i niesprawiedliwość społeczną, uspołecznionych, gospodarnych, pracowitych, tolerancyjnych, dobrze przygotowanych do życia w rodzinie i demokratycznym społeczeństwie. Swoje dotychczasowe osiągnięcia Towarzystwo zawdzięcza przede wszystkim swym członkom, działaczom (w tym wysokiej klasy specjalistom), osobom bez reszty oddanym sprawom dzieci, których łączył, inspirował i mobilizował wspólny cel - dobro dzieci. Poza tym także temu, że to co robiło, odpowiadało zawsze najżywotniejszym potrzebom dzieci. Towarzystwo na swój znaczący współudział w rozwoju rzecznictwa spraw i praw dziecka, w budzeniu powszechnej wrażliwości na jego zagrożenia, krzywdy i potrzeby. Hasło Towarzystwa "Wszystkie dzieci są nasze", spopularyzowane z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka (Święta Dziecka), którego było przez wiele lat głównym inicjatorem i organizatorem, już na trwałe zagościło w społecznej świadomości. Korzystają na tym dzieci. W ciągu minionych dziesięcioleci Towarzystwo m.in. organizowało i prowadziło:
- domy dziecka dla dzieci osieroconych i zagrożonych sieroctwem społecznym (bezpośrednio po latach niewoli i dwóch wojnach światowych); - wakacyjny wypoczynek dla dzieci (półkolonie, kolonie, obozy, biwaki, małe formy wczasów w miejscu zamieszkania, dziecińce wiejskie dla "maluchów" w okresach pilnych prac polowych, ośrodki wycieczkowe dla dzieci ze wsi w atrakcyjnych pod względem turystycznym miastach);
- dla małych dzieci: kuchnie mleczne, punkty opieki nad matką i dzieckiem na wsi, środowiskowe punkty opieki, żłobki, przedszkola społeczne;

- placówki ważne dla zdrowia dzieci: prewentoria, sanatoria, punkty sanitarne na wsi, poradnie higieniczno-wychowawcze, Przychodnię Przeciwgruźliczą dla Dzieci i Młodzieży w Łodzi;
• dla dzieci w wieku szkolnym: szkoły świeckie, "zielone klasy", bursy, internaty, świetlice dworcowe, domy wczasów dziecięcych;
• placówki i formy działalności służące organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży np.: świetlice, samorządy dziecięco-młodzieżowe, środowiskowe ogniska wychowawcze (w tym socjoterapeutyczne i integracyjne) - ratujące dzieciom rodzinę naturalną, zapewniającą im powodzenie w nauce i w życiu; place zabaw, ogródki jordanowskie, wypożyczalnie sprzętu sportowego, turystycznego, biblioteki (w tym ruchome), amatorskie i profesjonalne teatry kukiełkowe;
• dożywianie dzieci, walkę o wprowadzenie posiłku dla wszystkich dzieci w placówkach edukacyjnych, pomoc materialną dzieciom z rodzin najuboższych, oświatę zdrowotną wśród dzieci, młodzieży oraz ich rodziców i wychowawców, zajęcia z zakresu kultury fizycznej, sportu i turystyki;
• działalność służącą przeciwdziałaniu wypadkowości dzieci w ruchu drogowym;
• działalność w zakresie podnoszenia poziomu kultury pedagogicznej rodziców i społeczeństwa. Towarzystwo podejmowało się też nowatorskich form działalności. Można do nich m.in. zaliczyć:
• Ogniska przedszkolne. Placówki te (organizowane głównie na wsi) wyrównywały braki w rozwoju i wychowaniu dzieci, przygotowywały je do szkoły, dawały im szansę powodzenia w nauce. Z czasem przejęła je Oświata. Stały się inspiracją dla systemowego przygotowywania wszystkich sześciolatków do szkoły;
• Zainicjowanie i rozwijanie - w sposób profesjonalny i kompleksowy - rodzinnych form opieki i wychowania dla dzieci osieroconych: rodzin adopcyjnych, zastępczych (okresowych - na czas uregulowania sytuacji prawnej dziecka, spokrewnionych, obcych i terapeutycznych - dla dzieci przewlekle chorych i niepełnosprawnych) oraz rodzinnych domów dziecka.
• Stworzenie koncepcji i zorganizowanie, dla realizacji tego zadania, sieci specjalistycznych placówek: ośrodków adopcyjno-opiekuńczych Towarzystwo Przyjaciół Dzieci oraz Krajowego Ośrodka Adopcyjno-Opiekuńczego (m.in. dla wspierania działalności Ośrodków terenowych oraz organizacji adopcji zagranicznych dla dzieci, które nie mają szans na pozyskanie rodziny przybranej w kraju ze względu na stan swego zdrowia lub kalectwa) wraz z Bankiem Informacji o Dzieciach Zakwalifikowanych do Rodzin Przybranych. Aktualnie część Ośrodków adopcyjno-opiekuńczych Towarzystwo Przyjaciół Dzieci przejęły władze publiczne i je nadal prowadzą (wraz z Bankiem). Ośrodki są obecnie prowadzone także przez inne stowarzyszenia i instytucje. Z inicjatywy Towarzystwa (kół i Komitetu ZG TPD im. K. Jeżewskiego) zorganizowano w Polsce pierwsze "Wioski Dziecięce".
• Wypracowanie koncepcji kolonii zdrowotnych (w tym także integracyjnych) dla dzieci przewlekle chorych i niepełnosprawnych. Przez wiele lat Towarzystwo spełniało wiodącą rolę w ich organizacji i upowszechnianiu na terenie kraju. Aktualnie są już prowadzone przez wielu innych organizatorów.
• Wypracowanie całościowej koncepcji opieki i wychowania dzieci w środowisku zamieszkania, która obejmuje: integrację poczynań w zakresie zdrowia i wychowania dzieci od najwcześniejszego okresu ich życia poczynając (niemowlęcego), stworzenie dzieciom odpowiednich warunków dla edukacji i pożytecznego spędzania czasu wolnego, wspierania rodziny w spełnianiu jej funkcji opiekuńczo-wychowawczych, organizację życia społecznego dzieci, młodzieży i dorosłych sprzyjającą budowie w miejscu zamieszkania przyjaznego dzieciom społecznego środowiska wychowawczego, w którym funkcjonuje współodpowiedzialność mieszkańców za dzieci swej wsi, a w mieście swego podwórka lub osiedla.
• Zapoczątkowanie społecznej samopomocowej działalności na rzecz dzieci przewlekle chorych i niepełnosprawnych. Towarzystwo stworzyło dla rodziców tych dzieci warunki do twórczej, nieskrępowanej społecznej działalności. Początek tym społecznym ruchom TPD dali rodzice dzieci upośledzonych umysłowo (1963 r.). W oparciu o ich doświadczenia zaczęły rozwijać się ruchy społeczne rodziców posiadających dzieci przewlekle chore i o innych niepełnosprawnościach (m.in.: z cukrzycą, niepełnosprawne ruchowo, wymagające diety bezglutenowej, z chorobami nowotworowymi, wrodzonymi wadami serca, padaczką, z wrodzoną łamliwością kości, z rozszczepem wargi i podniebienia).
Towarzystwo posiada na terenie kraju rozbudowaną strukturę organizacyjną. Aktualnie w 3 tys. kół zrzesza 150 tys. członków. Ma swoje oddziały na szczeblach gminnych, miejskich, powiatowych i wojewódzkich. Ogniwa Towarzystwa są ośrodkami inicjatyw społecznych służących dzieciom, a równocześnie swą samorządną i samopomocową działalnością wnoszą twórczy wkład w budowę społeczeństwa obywatelskiego, demokratycznego w naszym kraju.